Inspraaktabel

Burgers vragen om beter inzicht en meer inspraak in beleid. Ondanks het vele overleg in de politiek en overheid voelen burgers, de werkvloer e.a. zich niet of onvoldoende gehoord en gezien. Meer openbaarheid en inspraak voor burgers e.a. zijn evenwel per direct mogelijk. De inspraaktabel toont de mogelijkheden per beleids-/projectstap.

Voordelen van vroegtijdige openbare inspraak voor burgers e.a.

Vroegtijdige openbare inspraak voor burgers en andere belanghebbenden heeft vele voordelen zoals tijdige informatie over nieuwe plannen, ontmoeting van belanghebbenden in een fase waarin beslissingen nog niet zijn genomen, meer mogelijkheden voor kennis delen, dialoog, netwerking, blinde vlekken invullen, kruisbestuiving en meer aandacht voor menselijke en maatschappelijke waarden.

Deze voordelen van vroegtijdig openbare inspraak kosten mogelijk meer tijd en geld, maar verdienen zich snel terug door breder draagvlak, meer begrip voor beslissingen en veel tijdwinst door het voorkomen van lange, dure bezwaarprocedures of matig werkend beleid.

Opbouw van de inspraaktabel

De inspraaktabel duidt de mate van openbare inspraak bij 80% van alle beleidstrajecten en projecten. Inspreken achteraf, lobby, bezwaarprocedures en andere benaderingen van bestuurders, volksvertegenwoordigers e.a. zijn niet opgenomen in de tabel.

Kolommen en kleuren

Kolom 1 toont een constructieve opbouw voor de uitwerking en realisatie van beleid en projecten. Kolom 2 benoemt bijbehorende processen/projectstappen en beslisdocumenten. Kolommen 3-7 duiden de mate van openbaarheid en inspraak voor burgers e.a.

De naamgeving en uitvoering van processen/projectstappen en beslisdocumenten (kolom 2) verschilt in de praktijk sterk per project/beleidstraject, vakgebied en organisatie. Derhalve zijn meerdere opties benoemd met gelijke doelstelling.

Rood in de tabel betekend dat processen niet openbaar of transparant zijn en belanghebbenden (bijv. burgers en werkvloer) kunnen worden genegeerd. Oranje betreft een niet-openbaar proces met burgers. Groen omvat openbaarheid en inspraak voor alle belanghebbenden.

De gele vakken duiden het openbaar maken van beslisdocumenten na afloop van processen/projectstappen voor besluitvorming door de volksvertegenwoordiging.

Huidige politiek & overheid

De Nederlandse representatieve democratie staat bekend om haar overleg- en poldercultuur. Deze processen zijn niet openbaar en vinden veelal plaats buiten het zicht van burgers en de media.

Van overheidsplannen en nieuw beleid is te vaak onduidelijk hoe deze tot stand zijn gekomen. Deze traditionele, naar binnen gerichte overheidscultuur botst met de vele nieuwe mogelijkheden van de huidige internetsamenleving en kenniseconomie.

Burgers e.a. voelen zich niet of onvoldoende gehoord of gezien. Hetgeen leidt tot onvrede, verlies van vertrouwen in de overheid en toenemend populisme. De roep om vernieuwing klinkt steeds luider.

Bovenwettelijke innovatie

Overal in Nederland wordt geëxperimenteerd en gewerkt met bestuurlijke vernieuwing. Op nationaal nivo met internetconsultatie.nl tot en met burgerparticipatie en uitdaagrecht op lokaal nivo.

Voor bestuurlijke vernieuwing is geen wetgeving nodig. Wel zijn een opdracht en richtlijnen aan het bestuur en de ambtelijke organisatie nodig voor bovenwettelijke innovatie. De opdracht en richtlijnen komen van het bestuur/coalitie zelf of via een aangenomen motie door de volksvertegenwoordiging.

De kwaliteit van bovenwettelijke innovatie hangt sterk af van de gegeven opdracht en richtlijnen voor de uitvoering van nieuwe werkvormen.

Referendum

Een bindend of raadgevend referendum is een sterk gereguleerde vorm van inspraak achteraf. Pas als de doelen of het ontwerp volledig zijn vastgesteld is het aan de burger om ja/nee o.g. te stemmen.

Burgerinitiatiefm.b.t. beleid en inspraak (niet bewonersinitiatief, energiecoöperatie o.g.)

Bij een burgerinitiatief kan een burger, met ondersteuning van voldoende handtekeningen, een onderwerp op de politieke agenda zetten. Na ontvankelijk verklaring is de volksvertegenwoordigng verplicht dit onderwerp te behandelen.

Burgerberaad

Een burgerberaad of burgerforum is een door de politiek gegeven opdracht om, bij een langdurige politieke impasse, een gezamenlijk besluit of een set aanbevelingen voor een vraagstuk te ontwikkellen.

De deelnemers aan een burgerberaad vormen een door loting bepaalde dwarsdoorsnede van de samenleving. Op basis van overleg, advies van experts en een grote mate van consent wordt in enkele weken of maanden een advies aan de politiek en volksvertegenwoordigng voorgelegd.

Burgerparticipatie

Burgerparticipatie bij gemeenten toont duidelijk de werking van bovenwettelijke innovatie in de praktijk. Deze start bij het benoemen van inspraak voor burgers in verkiezingsprogramma’s. Het thema wordt vervolgens opgenomen in coalitieakkoorden. En bekrachtigd via opdrachten aan de ambtelijke organisatie. De praktijk leert dat burgerparticipatie vaak in de ontwerpfase wordt toegepast.

Te vaak worden de richtlijnen voor burgerparticipatie door de politiek en overheid zelf opgesteld. Er is echter nog veel kwaliteitswinst te behalen m.b.t. openbaarheid, vroegtijdige inspraak en terugkoppeling.

Kennisdemocratie

Kennisdemocratie is het effectief benutten van alle kennis in de samenleving om te komen tot duurzame, bij voorkeur breedgedragen doelen, ontwerpen en projectrealisaties. Alle belanghebbenden worden actief betrokken bij elke projectstap en gevraagd om input, feedback en consent.

Omdat de praktijk vaak weerbarstig is, en deelnemers vanuit eigenbelang niet instemmen, is het aan de volksvertegenwoordiging om, per projectstap, besluiten te wegen en definitief te maken.

Kennisdemocratie is toepasbaar bij alle nieuwe en herziene beleidstrajecten en projecten door de overheid, zowel intern (leren hoe het werkt) en extern (om de kloof tussen politiek/overheid en burger te verkleinen).

Kennisdemocratie is te realiseren door in projectopdrachten of moties de tekst op te nemen: “Projectuitvoering overeenkomstig het OpenProjectenProtocol” o.g. Deze richtlijn legt kort en bondig uit welke stappen voor beleids- en projectontwikkeling nodig zijn.

Aan bestuurders en volksvertegenwoordigers is de taak om bestuurlijke vernieuwing, intern en extern, via coalitieakkoorden, opdrachten en moties op te schalen van <5% naar >50%. Want van echte bestuurlijke vernieuwing is pas sprake als minimaal 50% van alle nieuwe en herziene beleidstrajecten en projecten worden uitgevoerd als gedegen burgerparticipatie of kennisdemocratie.

Geef feedback

Deze inspraaktabel en toelichting is een eerste ontwerp. Graag ontvang ik feedback over de juistheid van de tabel en teksten. Bij voorbaat dank hiervoor. Erik Koopman, ontwerper inspraaktabel, erik@erikkoopman.nl